Guida e Ushqyesve

Ushqyesit dhe ushqimet kampione

Proteinat/ aminoacidet

Aminoacidet janë “blloqet ndërtuese” për proteinat. Ekzistojnë mbi 500 lloje aminoacidesh, por vetëm 20 prej tyre shfaqen në kodin gjenetik të njeriut. Pra, kodi gjenetik i njeriut ndërtohet prej vetëm 20 aminoacidesh. Disa aminoacide që nuk marrin pjesë në ndërtimin e ADN-së sonë, jo vetëm nuk i shërbejnë asaj, por janë edhe dëmtuese si psh proteinat e grurit- gluten, gliadin etj. Proteinat janë të përfshira në çdo aspekt të jetës qelizore. Proteinat funksionojnë për të transportuar materiale nëpër membranat qelizore, organizojnë ADN-në, mbështesin lëvizjen e materialeve brenda një qelize dhe madje lëvizin jetën e tërë qelizës. Ato janë të nevojshme për rritjen dhe riparimin e indeve. Proteina është substanca më e bollshme e trupit, përveç ujit dhe ndoshta yndyrës. Ushqimet shtazore si mishi, peshku, shpendët, bulmeti dhe vezët janë të pasura me proteina. Burime të mira bimore të proteinave janë fasulet, bizelet, arrat, buka dhe drithërat e plota. Kombinimi i burimeve bimore dhe shtazore siguron një furnizim proteinik të shkëlqyeshëm.

Proteinat janë lojtarë të fundit në proceset që lejojnë një organizëm të funksionojë dhe të riprodhohet. Përdorimi i tyre në terapi mjekësore kërkon izolimin e tyre në formë të pastër. Fusha terapeutike e proteinave është rritur në mënyrë të konsiderueshme që nga prezantimi i proteinës terapeutike të parë të njeriut, insulinës njerëzore. Proteinat kanë disa përparësi ndaj ilaçeve që aktualisht mbizotërojnë në tregun farmaceutik. Proteinat janë të afta të kryejnë funksione shumë specifike dhe komplekse, gjë që është e pamundur për ilaçet me molekula të vogla. Përdorimi terapeutik i proteinave gjithashtu ka më pak të ngjarë të nxisë një përgjigje imune, pasi shumë prej tyre prodhohen natyrshëm nga trupi i njeriut. Proteinat e bazuara në antitrupa, siç janë molekulat IgG, përbëjnë pjesën më të madhe të terapive proteinike në treg. Ndërsa trupi i metabolizon proteinat e marra nga ushqimi dhe i zbërthen në aminoacide, aminoacidet mund të merren edhe si suplemente në doza terapeutike për diagnoza të ndryshme, si l-arginina, citrulina, lysina, glutamina etj. Ato shpejtojnë shërimin e plagëve, të lëkurës, të zorrëve dhe endoteliumit (enëve të gjakut) dhe çdo aminoacid ka fushën e tij ku tregon kompetenca.

Tabela e Proteinave/ Aminoacideve

Karbohidratet

Karbohidratet janĂ« burimi kryesor i energjisĂ« pĂ«r trupin. EkzistojnĂ« tre lloje tĂ« ndryshme tĂ« karbohidrateve. Ato pĂ«rfshijnĂ« niseshte, sheqer dhe fibra. Niseshteja Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« nga zinxhirĂ« tĂ« sheqernave tĂ« vogla. Kur kĂ«ta zinxhirĂ« prishen gjatĂ« tretjes, marrim energji. Ne marrim 4 kalori nga çdo gram niseshte (ose sheqer). Ne nuk marrim kalori nga fibrat, sepse trupat tanĂ« nuk i prishin (metabolizojnĂ«)  fibrat gjatĂ« tretjes. Sheqernat nuk janĂ« ushqime themelore. Sheqernat e rafinuara sigurojnĂ« energji (kalori), por pa lĂ«ndĂ« ushqyese. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, sheqeri quhet njĂ« ushqim me “kalori bosh”. EmbĂ«lsirat e rastit nuk janĂ« tĂ« dĂ«mshme pĂ«r njĂ« person tĂ« shĂ«ndetshĂ«m, aktiv, por sheqeri i tepĂ«rt mund tĂ« çojĂ« nĂ« prishjen e dhĂ«mbĂ«ve. DĂ«me tĂ« tjera janĂ« konfirmuar nga studimet. Burimet mĂ« tĂ« mira tĂ« karbohidrateve janĂ« frutat dhe perimet si dhe lĂ«ngjet e tyre, pasi sheqeri i tyre natyral metabolizohet ndryshe nga sheqeri i rafinuar, pĂ«r shkak tĂ« lidhjeve kimike brenda ushqimit, sidomos pranisĂ« sĂ« lartĂ« tĂ« fibrave. KĂ«to lloj karbohidratesh nuk japin vetĂ«m energji nga sheqeri, por japin edhe vitamina, minerale dhe antioksidantĂ«, pra janĂ« paketĂ« ushqyese.

Burime të mira karbohidratesh janë edhe drithërat si elbi dhe tërshëra, që kanë fibrat medicinale beta-glukan, si dhe drithërat e tjera kokërr. Miellrat të prodhuar në mënyrë artizanale, me mulli guri dhe që përmbajnë krunde dhe embrionin e grurit të pashkatërruar, janë shumë ndryshe nga mielli i rafinuar dhe me rreze zero. Karbohidrate të tjera të mira janë mjalti dhe sheqeri stevia. Ndërsa sheqeri artificial, i quajtur sheqer për diabetikë, është edhe më i keq se sheqeri i bardhë. Prish funksionet metabolike dhe shkakton diabetin.

Tabela e Karbohidrateve

Yndyrnat dhe Varjat

Yndyrnat dhe vajrat (që janë yndyrna të lëngshme) janë një burim i përqendruar i energjisë. Yndyrnat në dietë janë të domosdoshme për një shëndet të mirë. Ato vënë në dispozicion disa vitamina për t’u përdorur në trup, ato mbështesin organet vitale, ato përbëjnë një pjesë të të gjitha qelizave të trupit dhe ndihmojnë në mirëmbajtjen e temperaturës së trupit. Yndyrnat gjithashtu vonojnë urinë dhe dhimbjen prej saj në stomak, sepse një përzierje ushqimore që përmban yndyrna mbetet më gjatë në stomak. Dy yndyrna të veçanta (llojet e polimeruara të omega-3 dhe omega-6) janë të nevojshme për të ndërtuar substanca rregullatore të quajtur prostaglandina. Nutricionistët bëjnë dallimin midis llojeve të ndryshme të yndyrnave dietike. Yndyrnat e ngopura zakonisht janë të ngurta në formë dhe me origjinë shtazore. Në shumë dieta tipike, yndyra e mishit është burimi kryesor. Yndyrnat e ngopura të tepërta (kryesisht gjalpi) mund të rrisin nivelin e kolesterolit në gjak, por nuk janë përcaktuese.

Shkaku kryesor ushqimor i rritjes së kolesterolit të keq në gjak  është sheqeri i shtuar i bardhë dhe niseshteja (brumërat). Si dhe yndyrnat toksike (vajrat e rafinuar nga industria dhe sidomos yndyrnat trans, ku më e njohura është margarina. Gjithashtu, inflamacioni në enët e gjakut dhe dëmtimi i endoteliumit nga shumë shkaqe, është shkaku kryesor që nxit trupin të akumulojë mballoma kolesteroli në vendet e dëmtimit, për të parandaluar gjakderdhjen. Kolesteroli është një substancë natyrale dylli, e bërë nga trupi. Ndihmon për formimin e lëngjeve tretës dhe bën punë të tjera të rëndësishme. Eshtë i pranishëm në trup, pa marrë parasysh atë që hahet. Mbani parasysh se kombinacioni i yndyrnave është i rëndësishëm. Kështu yndyrnat Omega 3 janë më lehtë të oksidueshme se Omega 6. Yndyrnat shtazore janë edhe më rezistente ndaj oksidimit. Kur hani peshk ose merrni suplement peshku, përdorni edhe vajin e susamit që ka treguar në studime se mbron Omega 3 nga oksidimi ose merrni vitaminë E natyrale suplement 200-400 IU.

Tabela e Yndyrnave dhe Vajrave

Mineralet

Mineralet janĂ« inorganike. Kjo do tĂ« thotĂ« se burojnĂ« nga shkĂ«mbinjtĂ«, toka ose uji. SidoqoftĂ«, ju mund t’i thithni ato nĂ« mĂ«nyrĂ« indirekte nga mjedisi ose nga njĂ« kafshĂ« qĂ« ka ngrĂ«nĂ« njĂ« bimĂ« tĂ« veçantĂ«. Pothuajse tĂ« gjitha ushqimet e plota, tĂ« parafinuara, kontribuojnĂ« nĂ« marrjen e mineraleve tĂ« ndryshme thelbĂ«sore. Disa minerale janĂ« tĂ« lehta pĂ«r t’u marrĂ« nĂ« sasitĂ« e kĂ«rkuara nga trupi. NjĂ« pĂ«rjashtim i madh Ă«shtĂ« hekuri pĂ«r fĂ«mijĂ«t nĂ«n moshĂ«n 4 vjeç dhe tek vajzat dhe gratĂ« adoleshente nĂ« vitet e lindjes sĂ« fĂ«mijĂ«ve. KĂ«to grupe kanĂ« nevojĂ« pĂ«r mĂ« shumĂ« hekur sesa mund tĂ« sigurojĂ« njĂ« dietĂ« normale. Hekuri ndihmon nĂ« ndĂ«rtimin e qelizave tĂ« kuqe tĂ« gjakut. KĂ«to qeliza ndihmojnĂ« qĂ« gjaku tĂ« bart oksigjenin nga mushkĂ«ritĂ« nĂ« secilĂ«n qelizĂ« tĂ« trupit. Burime tĂ« pasura tĂ« hekurit janĂ« mishi, veçanĂ«risht mĂ«lçia e viçit, e verdha e vezĂ«ve dhe perimet me gjethe jeshile tĂ« errĂ«t. TĂ« gjithĂ« nĂ« çdo moshĂ« kanĂ« nevojĂ« pĂ«r kalcium. Ky mineral ndihmon nĂ« ndĂ«rtimin e eshtrave dhe dhĂ«mbĂ«ve, dhe Ă«shtĂ« i nevojshĂ«m pĂ«r koagulimin e gjakut. Burimet mĂ« tĂ« mira janĂ« bulmeti, sardelet qĂ« mund tĂ« hahen me kocka, zarzavatet me gjethe jeshile, arrat etj. Jepet shpesh me recetĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« ekzagjeruar dhe ndĂ«rkohĂ« qĂ« ky Ă«shtĂ« njĂ« mineral lehtĂ«sisht i plotĂ«sueshĂ«m nga ushqimi.

Osteoporoza ose sëmundjet metabolike të kockave zakonisht nuk vijnë nga një mangësi e trupit në kalcium, por nga mungesa e kalciumit në kocka dhe prania e tij në vende të gabuara si valvulat e zemrës, veshkat (ku prodhon gurë) dhe enët e gjakut ku ndikon në artesoklerozë edhe më shumë se vetë kolesteroli. Nga mineralet që realizohen më tepër me vështirësi nga dieta është magnezi, pas tij zinku dhe seleni. Mungesa e frutave në sasitë e duhura mund të sjellë mangësi në kalium. Kaliumi nuk merret pa recetë ashtu si magnezi, zinku apo seleni. Po ashtu edhe hekuri. Mangësitë në bakër evitohen lehtë. Marrja e çokollatës së zezë jep sasi të mira të bakrit organik. Një mangësi në bor mund të jetë gjithashtu shkak për mangësinë e kalciumit në kocka. Ky mineral gjendet sidomos në mollë. Fosfori punon me kalciumin për të bërë kocka dhe dhëmbë të fortë. Një dietë që furnizon me mjaft proteina dhe kalcium, gjithashtu siguron fosfor të mjaftueshëm.

Tabela e Mineraleve

Vitaminat

Vitaminat dhe mineralet janĂ« po aq themelore pĂ«r tĂ« jetuar, sa edhe ajri dhe uji. Jo vetĂ«m qĂ« e mbajnĂ« trupin tĂ« shĂ«ndetshĂ«m dhe funksional, por ju mbrojnĂ« nga njĂ« sĂ«rĂ« sĂ«mundjesh. Edhe njĂ« vitaminĂ« e vetme po t’i mungojĂ« trupit tĂ« njeriut pĂ«r njĂ« kohĂ«, shkakton vdekjen. Vitaminat dhe mineralet gjenden sĂ« bashku, por ato janĂ« krejt tĂ« ndryshme. Vitaminat janĂ« substanca organike tĂ« prodhuara nga bimĂ« ose kafshĂ«. Shpesh quhen “esenciale” sepse nuk sintetizohen nĂ« trup (pĂ«rveç vitaminĂ«s D) dhe pĂ«r kĂ«tĂ« arsye duhet tĂ« vijnĂ« nga ushqimi. Mineralet janĂ« elemente inorganike qĂ« burojnĂ« nga shkĂ«mbinjtĂ«, toka ose uji. SidoqoftĂ«, ju mund t’i thithni ato nĂ« mĂ«nyrĂ« indirekte nga mjedisi ose nga njĂ« kafshĂ« qĂ« ka ngrĂ«nĂ« njĂ« bimĂ« tĂ« veçantĂ«.

Vitaminat ndahen në dy kategori: të tretshme në ujë — që do të thotë se trupi e nxjerr jashtë tepricën e vitaminës dhe nuk e përdor atë. Janë edhe vitaminat e tretshme në dhe yndyra, ku sasitë e mbetura ruhen në mëlçi dhe indet dhjamore si rezerva. Vitaminat e tretshme në ujë janë tetë vitaminat B (B-1, B-2, B-3, B-5, B-6, B-7, B-9, dhe B-12) dhe vitamina C. Vitamet e tretshme në yndyrna janë A, D, E dhe K. Çdo vitaminë ka role specifike për të luajtur. Shumë reagime në trup kërkojnë disa vitamina dhe mungesa ose teprica e ndonjë prej tyre mund të ndërhyjë në funksionin e një tjetre. Ashtu si mineralet, edhe siguria e vitaminave nuk është e njëjtë. Disa vitamina, kryesisht ato të tretshme në ujë, janë më të sigurta. Por edhe vitaminat e tretshme në yndyrna kanë një prag të lartë toksiciteti, që do të thotë duhet të marrësh një dozë shumë të lartë si suplement dhe në një kohë të gjatë, që të shfaqet toksiciteti. Megjithatë, ato janë në përgjithësi më të sigurta se mineralet, edhe kur merren në doza qindra dhe mijëra herë mbi RDA, me përjashtim të vitaminës A. Ndërsa mineralet edhe kur merren si shtesa, nuk rriten shumë mbi dozën e RDA-së.

Tabela e Vitaminave

Uji i pastër

Uji është elementi bazë i jetës. Për të jetuar, çdo qelizë në trup duhet të lundojnë në ujë. Uji merr pjesë aktive në shumë reaksione kimike dhe është i nevojshëm për të mbartur lëndë ushqyese të tjera, për të rregulluar temperaturën e trupit dhe për të ndihmuar në eliminimin e mbeturinave. Ujin e marrim në shumë mënyra. Shumica e frutave janë rreth 90% ujë dhe konsumi i tyre ul sasinë e nevojshme për ujë të pastër. Megjithatë, pavarësisht nga pijet, frutat, supërat, çajrat që përmbajnë ujë, nuk duhet eliminuar pirja e ujit të pastër. Përdorimi bujar i ujit të pastër, kurrë nuk ka bërë ndonjë dëm. Ushtria e madhe e sëmundjeve funksionale që prekin njerëzimin janë në një pjesë të madhe për shkak të eleminimit të papërsosur të mbeturinave qelizore. Uji është agjenti më i fuqishëm për t’i shpërndarë ato nga trupi, përmes lëkurës, mushkërive, veshkave dhe zorrëve. Duhet të pini të paktën një litër ujë të pastër në ditë. Shumica prej nesh pinë vetëm gjatë vaktit dhe kur jemi të etur. Kjo mund ta zbresë përqindjen e ujit në trup në 66 ose 67%, në vend të 74% përqind, gjë që i nevojitet trupit. Kur nuk pini sa duhet ujë, nuk do të keni kurrë energjinë që ju nevojitet. Truri zvogëlohet ndërsa dehidratoheni. Duke pirë shumë ujë të pastër, ju keni aktivitet më të mirë të neuroneve dhe kimi më të mirë qelizore, dhe ju jeni në gjendje të detoksifikoni qelizat me ujë. Por uji të jetë i pastër, pa fluor, pa klor dhe kimikate.

Uji parandalon qĂ« kripĂ«rat tĂ« depozitohen padrejtĂ«sisht nĂ« organe tĂ« ndryshme dhe struktura. Ă‹shtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme qĂ« t’i japim trupit njĂ« sasi tĂ« mjaftueshme tĂ« ujit tĂ« pastĂ«r, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« gjaku tĂ« mbahet nĂ« gjendjen e tij normale tĂ« lĂ«ngshme. Nuk ka agjent pastrimi aq tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m. sa uji, jo vetĂ«m pĂ«r pjesĂ«n e jashtme tĂ« trupit, por pĂ«r pjesĂ«n e brendshme nga koka deri te thembrat e kĂ«mbĂ«ve. Uji ul viskozitetin e gjakut, nuk e lĂ« tĂ« ngjitet dhe trashet si keçap. Viskoziteti i gjakut, hematokriti dhe fibrinogjeni konsiderohen si faktorĂ« rreziku pĂ«r sĂ«mundjen koronare tĂ« zemrĂ«s dhe mund tĂ« ngrihen nga dehidratimi. Pra, pini ujĂ« mjaftueshĂ«m, mbroni zemrĂ«n.

administrator

Related Articles

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *